Onder aanvoering van populistische politici lijken we het in Nederland de laatste jaren steeds vaker over onze nationale identiteit hebben. Maar wat is die nationale identiteit eigenlijk? En waarom zou ik me er wat van aantrekken hoe anderen vinden dat ik daarmee omga? Ben je een echte Nederlander als je graag stamppot eet? Ben je een echte Nederlander als je alle coupletten van het Wilhelmus uit je hoofd kent? Moet je als echte Nederlander weten waar de titel van dit stukje vandaan komt?
Wikipedia definieert nationale identiteit als de collectieve identificatie met de natiestaat en onderdeel van de sociale identiteit (het bewustzijn van een persoon bij een bepaalde groep te horen). Collectieve identificatie met de natiestaat, ik geloof dat iedereen daar wel iets in herkent. Maar waar identificeer je je dan precies mee? En in hoeverre is het dusdanig collectief dat voor iedereen die nationale identiteit hetzelfde is?
Taal
Volgens mij is het lastig daar een helder antwoord op te geven. Het eerste dat in mij opkomt als zeer bepalend voor onze identiteit is onze taal, het Nederlands. Door onze taal kunnen we met elkaar in gesprek en kennis nemen van elkaars ideeën. De Nederlandse taal kent duizenden begrippen, spreekwoorden en uitdrukkingen die moeilijk te vertalen zijn. Niet dankzij het Nederlands zelf, maar omdat we als bevolking de context begrijpen. Dat maakt het Nederlands een belangrijk onderdeel van onze identiteit. Maar het is géén bepalend onderdeel van onze identiteit. Onze zuiderburen spreken ook Nederlands (misschien wel beter) maar Vlamingen hebben ontegenzeggelijk een andere identiteit dan Nederlanders. En dan zijn ze nog Belgen ook. Zo zal ook iedereen een Engelsman, Ier of Amerikaan anders identificeren. Ondanks hun gedeelde taal. Tegelijkertijd wordt het Nederlands door verschillende generaties en in verschillende regio’s ook nog eens heel anders gesproken. Dus ja, het Nederlands is deel van onze nationale identiteit, maar voor elke Nederlander is die identificatie anders.
Dit keer wordt er geen persoon behandeld in de #GoudenEeuwenOntleed, maar een Plakkaat! Maar ook dit keer gaat het niet al te best… 1/14 https://t.co/grrabyBNOn
— Mathijs van der Loo (@MathijsvdLoo) October 20, 2019
Geschiedenis
Geschiedenis speelt zeker een rol in onze nationale identiteit. Zo weet iedereen wel ongeveer wie Willem van Oranje was en dat een groot deel van Nederland ingepolderd is. Maar afgezien van historici is de historische kennis van de gemiddelde Nederlander zeer beperkt. Hoeveel Nederlanders zouden bijvoorbeeld weten dat Lodewijk Napoleon Bonaparte (het broertje van) de eerste koning van Nederland was? En dat Nederland toen (van 1806 tot 1810) het Koninkrijk Holland heette? Geschiedenis dient als collectief geheugen, het is iets dat ons bindt. Maar als onderdeel van de nationale identiteit moet je het niet veel groter maken dan het is.
Naast het feit dat de historische kennis van veel Nederlanders vrij beperkt is kan geschiedenis ook niet zonder context en duiding. Als je de vaderlandse geschiedenis wilt gebruiken ter identificatie van de nationale identiteit kunnen er snel ongelukken gebeuren. Zo had de PVV in 2011 twee Prinsenvlaggen (oranje-blanje-bleu) achter het raam hangen in hun fractiekamer op het Binnenhof. Naar eigen zeggen omdat dit herinnerde aan ‘een positieve periode in de Gouden Eeuw’. Ze vergaten daarbij even dat die vlag ook gevoerd werd door de NSB. Die associatie was waarschijnlijk niet de bedoeling (ondanks dat er wel degelijk historische parallellen te trekken zijn tussen de NSB en de PVV).
En ook aan de interpretatie van geschiedenis kleven problemen: nationalisten hebben het vooral graag over ons glorieuze verleden. We moeten niet teveel aandacht besteden aan de schaduwkanten van de Gouden Eeuw, de Trans-Atlantische slavenhandel en de rol van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. De PVV en Forum voor Democratie geven liever de voorkeur aan oppervlakkige en eenzijdige verering van historische figuren die daarbij tot een soort cartoonfiguren worden. Als je kritiek hebt op die een-dimensionale heldenverering, bijvoorbeeld als het gaat om straatnamen wordt je door nationalisten ironisch genoeg als snel beschuldigd van identiteitspolitiek. Nog zorgwekkender is het dat nationalisten vaak beweren dat er sprake is van linkse indoctrinatie in het onderwijs terwijl het verleden waar zij zo trots op zeggen te zijn niets meer is dan een populistische karikatuur.
Cultuur
Ook cultuur is een belangrijk onderdeel van onze nationale identiteit. Een onderdeel dat vaak zelfs verbindend kan werken zoals bijvoorbeeld tijdens een voetbalwedstrijd van Oranje, een concert van De Toppers of een succesvolle tentoonstelling die duizenden bezoekers naar het museum brengt. Zoals je al ziet is de Nederlandse cultuur veelomvattend en er is veel wat ons bindt. Maar tegelijkertijd zijn er ook allerlei scheidslijnen die kriskras door de maatschappij heen lopen. Nederlandse bands, boeken of films die ik geweldig vind kan een ander afschuwelijk vinden en vice versa. Daarnaast hebben we tegenwoordig ook een internationale cultuur die geen grenzen kent. Dus dat draagt niet bij aan die nationale identiteit, maar ik zou niet zonder globale cultuur kunnen. En we kunnen er blij mee zijn dat er bijzondere dingen in Nederland gemaakt worden, maar het is onzin om te beweren dat die bijzonderder zijn dan bijzondere dingen uit het buitenland. Dus hoewel cultuur een grote rol speelt in onze nationale identiteit is het ook niet zo dat we ons daarmee heel erg onderscheiden van de rest van de wereld.
Waarden
Zijn het dan waarden die onze nationale identiteit bepalen? Daar kun je je misschien iets bij voorstellen; we zien onszelf bijvoorbeeld graag als tolerant en vrijheidslievend. Maar die tolerantie waar we zo prat op gaan bestaat die eigenlijk nog wel? En was het vaak niet gewoon onverschilligheid? Waarden zijn bij uitstek iets individueels. Zo weet ik dat ik zelf vaak helemaal niet zo gastvrij ben terwijl ik mensen ken die juist heel erg gastvrij zijn. Ik hecht veel belang aan waarden als tolerantie, gastvrijheid, gelijkwaardigheid en vrijheid van meningsuiting om er maar een paar te noemen (de lijst is nog veel langer), maar ik voldoe er zelf niet altijd aan. Een aantal van die waarden zijn ook weer naar eigen inzicht te interpreteren en niet voor iedereen even dierbaar. En bepaalde waarden zoals die uitgedragen worden door extreemrechts verwerp ik juist, en zij ongetwijfeld een aantal van de mijne. Toch zijn ook die waarden, ondanks dat ik dat liever niet heb deel van de Nederlandse identiteit.
Het enige moment dat die waarden concreet toepasbaar zijn is als het gaat om het formuleren van normen. Onze gemeenschappelijke waarden, of beter nog onze raakvlakken, staan aan de basis van onze wetten. Met op de eerste plaats onze grondwet. De grondwet is een cruciaal en feitelijk onderdeel van onze nationale identiteit. Naast de geografische inrichting en locatie van Nederland misschien wel het enige concrete onderdeel van onze nationale identiteit. Het is alleen alweer niet (en gelukkig maar) bijzonder onderscheidend. De meeste landen in de wereld hebben grondwetten die sterk op die van ons lijken.
De nationale identiteit is vooral een idee, of misschien meer een complex van ideeën in de collectieve cloud. Heel veel meer of minder is het niet. De nationale identiteit is allereerst een stukje van je persoonlijke identiteit, iets veranderlijks ook, en als er veel raakvlakken zijn met je landgenoten is dat allicht een goede zaak. Ik vind het raar als mensen vinden dat je trots zou moeten zijn op de nationale identiteit (of bijvoorbeeld de vlag), trots is voor mij een emotie die zich beperkt tot eigen prestaties en verdiensten en die van dierbaren. Ronduit irritant vind ik het als politici beweren dat we onze nationale identiteit zouden moeten verdedigen of koesteren als ware het een vastomlijnd concept. Ik vind het nog irritanter als nationalisten dat doen. Jouw nationale identiteit is de mijne niet vriend, al was het alleen maar omdat er in die van jou te veel ruimte is voor buitensluiten.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
