Toen de oorlog in Oekraïne op 24 februari 2022 begon, was iedereen totaal verbijsterd. De grootste militaire invasie op het Europese continent sinds D-day! Poetin dacht de glorie en het respect van Rusland te herstellen en gaf zo vorm aan Ruslands imperiale en koloniale ambities. Het was ook bedoeld als een aanval op de internationale rechtsorde en het opblazen van de pax Americana. Het liep echter anders. Inmiddels blijkt het Oekraïense counteroffensief zeer effectief. Rusland is tot in de Donbas en Kherson-regio teruggedrukt en Moskou moest de Kharkiv-regio na maanden van bezetting weer prijsgeven. Juist daarom moeten Europese leiders waken voor verslapping, want Ruslands ambities zijn allerminst afgezwakt. Voor Poetin is verliezen geen optie. Daarom kondigde hij op 21 september ook een gedeeltelijke mobilisatie aan en dreigde hij opnieuw met de inzet van kernwapens.
Onderhandelen is zinloos
Sinds september 2022 is Oekraïne aan een counteroffensief begonnen. Daarbij boeken ze ongekende successen die militair analisten in juli nog als ondenkbaar beschouwden. Onmiddellijk zien we in Nederland de Rusland-appeasers weer als paddenstoelen boven de grond schieten, want nu zou het Zelensky zijn die niet bereid was om te praten over concessies. Veel mensen lijken daarmee Ruslands strategie onvoldoende te doorgronden. Rusland wil niet praten over concessies, maar tijd kopen! Ruslands doel is nog steeds de Oekraïense staat de nek om te draaien of zelfs te vernietigen. Door zogenaamd te onderhandelen zou Rusland namelijk tijd kunnen kopen, wat ten koste zou gaan van het Oekraïense offensief. Rusland deed in maart 2022 exact hetzelfde. Door tijd te kopen kon ze zich hergroeperen en onder andere Marioepol omsingelen en plat bombarderen. Dit was echter onduidelijk, omdat de focus op de onderhandelingen lag. Zolang Rusland geen echte concessies wil doen, is praten überhaupt zinloos. Voor Poetin is verliezen geen optie, een pyrrusoverwinning zou hij nog kunnen framen als overwinning. Daarom is het belangrijk om Poetins doelstellingen en ambities te doorgronden.
Wreed, wreder, wreedst
Ondanks dat de oorlog inmiddels bijna zeven maanden duurt, is Ruslands ambitie er zeker niet minder op geworden. Deze oorlog is de grootste militaire operatie op het Europese continent sinds de Tweede Wereldoorlog. Bovendien is de wreedheid van het Russische leger ongekend, ook tegen burgers. Er zijn al meer dan één miljoen Oekraïners naar Rusland gedeporteerd, een paar miljoen Oekraïners zijn hun land ontvlucht en de schade in Oost-Oekraïne is ongekend. Van Izyum en de prachtige havenstad Marioepol is bijna niks meer over. In Marioepol zijn duizenden mensen 2 weken van het voedsel, gas en licht afgesneden, in de bezette gebieden zijn er doelbewust burgers doodgeschoten, zoals in Bucha en Izyum en ruim een miljoen Oekraïners moesten onder dwang naar Rusland immigreren. Er is zelfs sprake van een doelbewuste deportatiepolitiek, waarbij jonge Oekraïense kinderen onder Russische pleeggezinnen belanden. Dit lijkt slechts het topje van de ijsberg te zijn.
Oekraïne bestaat niet?
De verhalen over martellingen, verkrachtingen en deportaties zijn schrijnend. Oekraïense kinderen in de bezette gebieden wordt op koloniale wijze verteld dat Oekraïne als land simpelweg niet bestaat. Rusland doet een poging om de Oekraïense taal, cultuur, geschiedenis en identiteit te vernietigen. Genocide gaat uit van een raciale verwoesting van een volk. Ruslands misdaden tegen Oekraïne zijn cultureel van aard en daarom is er dus is er sprake van etnocide. Iedereen die zich als Oekraïner identificeert is voor het Kremlin een nazi. Er wonen zes tot zeven miljoen Oekraïners in bezet-Oekraïne, een gebied ter grootte van de Benelux. Daarom zal Brussel onder geen beding moeten aandringen tot concessies. In Oekraïne vechten ze daarom voor hun leven. Pas als de laatste Oekraïner is bevrijd die tegen zijn wil in, moet leven in bezet-Oekraïne, pas dan kan er onderhandeld worden.
Ouderwets kolonialisme
Poetins ambities zijn ongeëvenaard. Het komt neer op ouderwets kolonialisme. Catherina de Grote had het zuiden van Oekraïne in de achttiende eeuw tot de Novorossiya uitgeroepen, wat Nieuw-Rusland betekent. Gelet op Poetins essay uit juni 2021 en de kaart die Lukashenko begin maart 2022 liet zien, lijkt het aanvankelijke plan van Poetin te zijn geweest om de hele zuidkust van Oekraïne en Moldavië te annexeren. Op deze manier kon Rusland deze Novorossiya met Rusland verenigen en kon de Russische (imperialistische) renaissance beginnen. Vervolgens zou de rest van Oekraïne als een clientstaat worden bestuurd door de in 2014 afgezette president Viktor Janoekovitsj. Ruslands invasie in Oekraïne was dus ouderwets kolonialisme en imperialisme, waarin Oekraïne een protectoraat van Rusland diende te worden.
Recht van de sterkste?
Maar dit is niet de negentiende eeuw. Niet langer bepalen een paar grote landen het lot van de wereld. Niet langer wordt het bezetten van landen aanvaard door Europese samenlevingen. In de negentiende eeuw kon Rusland gebieden bezetten met slechts de goedkeuring van de Duitse of Oostenrijkse keizer. In de eenentwintigste eeuw geldt echter het internationaal recht en hierin is ook de volkssoevereiniteit van onder andere Oekraïne vastgelegd. Rusland deed een aanval op deze internationale orde op basis van wetten en regels en wilde terug naar een orde waarin het recht van de sterkste regeert. Maar Oekraïne verzette zich en het is een langdurige en bloedige oorlog geworden. Rusland dacht in één week Oekraïne te kunnen bezetten waarna ze vervolgens de Europese Unie kon intimideren.
Energie en voedselexport saboteren
Zonder Oekraïne kan Rusland haar energie en voedselmonopolie tegenover de Europese Unie lastig uitspelen. Oekraïne heeft na Rusland namelijk de grootste gasvelden van Europa, en Brussel importeerde vóór de oorlog veruit het meeste voedsel uit Oekraïne. Als Rusland Oekraïne weet te bezetten, dan kan Vladimir Poetin de sociale onrust in de Europese samenlevingen flink aanwakkeren door de energie en voedselexport naar Europa te saboteren. Daarom moeten wij als Europese Unie voorkomen dat Rusland dit kan bereiken en daarmee is dit zeker ook onze oorlog, omdat Poetin onze voedsel en energievoorziening bedreigt.
EU aanvallen via de energierekening
Rusland schoof niet onder stoelen of banken dat Rusland de ‘door Amerika geleide wereldorde met deze oorlog omver wilde werpen.’ Sergei Lavrov stelde begin maart 2022 dat ‘door Oekraïne aan te vallen indirect de Verenigde Staten en haar bondgenoten (de Europese Unie dus) werden aangevallen.’ Leuzen als #NietMijnOorlog zijn dus niks anders dan je kop in het zand steken. Rusland
voerde sindsdien een hybride oorlog tegen de Europese Unie en tegen andere ‘Rusland onvriendelijke landen’. Poetin vreest democratieën aan haar grenzen. De Europese Unie verspreidt juist die democratische waarden, waarbij de NAVO militair garant staat voor de veiligheid. Daarom probeert Poetin via de energierekening de NAVO en de EU van binnenuit te vernietigen, want het direct aanvallen gaat Rusland niet lukken. Daarom is de inflatie enorm gestegen door de oorlog in Oekraïne. Natuurlijk was de energieprijs al hoog, maar deze werd daarbovenop ongekend aangejaagd door Ruslands imperialistische oorlog tegen Oekraïne. Op deze manier speculeert Moskou op sociale onrust in Europa.
Trap er niet in!
Daarom heb ik een boodschap aan degenen in Nederland die voor 24 februari 2022 nog dachten en nu nog steeds pleiten voor concessies aan Poetin: het is levensgevaarlijk. Rusland is geen Nazi-Duitsland. Maar, Russische leiders hebben wel dezelfde strategie gevolgd als Duitsland in de jaren dertig door steeds een stapje verder te gaan. Tot op de dag van vandaag zijn de Westerse appeasers daar nog steeds ingetrapt. In 1994 wilde Tsjetsjenië een onafhankelijke republiek worden: Jeltsin greep meedogenloos in, maar verloor de oorlog wel. In augustus 1999 verbrak Rusland de status quo en reden de Russische tanks de afvallige republiek in Tsjetsjenië binnen. Het gevolg van de oorlog was dat er sindsdien een permanente Russische militaire aanwezigheid nodig is om het Tsjetsjeense separatisme te onderdrukken. In augustus 2008 rolden Russische tanks Tbilisi binnen na de flirt van Georgië met de NAVO. In 2014 werd een gebied ten grote van België van Oekraïne geannexeerd. Westerse politici bleven praten en gaven Poetin zijn zin en daarom kon Poetin op 24 februari 2022 Oekraïne aanvallen. Rusland was ervan overtuigd dat het weer bij een symbolische afkeuring zou blijven. Terwijl Polen en Tsjechië al sinds 1994 waarschuwden voor Russische imperialisme, werd West-Europa pas op 24 februari 2022 uit hun geopolitieke winterslaap gewekt.
Geraakt in de portemonnee
De toekomst is ongewis, maar er zijn wel scenario’s waarin we kunnen en ook moeten denken. Een Russische overwinning in Oekraïne kan elke Europese burger ongelooflijk hard raken, in zowel haar veiligheid als haar portemonnee. Oekraïne heeft weliswaar momentum, maar onze steun aan Kiev blijft belangrijk. Mocht Rusland namelijk toch het tij weten te keren en haar doelen in Oekraïne weten te bereiken, dan zijn de gevolgen voor alle burgers in Europa niet te overzien. Mocht Rusland namelijk in Oekraïne een vazal weten neer te zetten en daarmee de prille Oekraïense democratie de nek om te draaien, dan moeten Brussel en Washington zich gaan voorbereiden voor een nieuwe periode waarin enkel het recht van de sterkste zal gelden. Andere imperialisten zien hun kans schoon. Hierdoor zullen dreigementen met kernwapens eerder toenemen dan afnemen.
Nu al zwakke knieën?
Rusland zal dan naar alle waarschijnlijkheid proberen om vervolgens de Europese Unie van binnenuit te ondermijnen en te vernietigen. Als we nu al zwakke knieën krijgen door Ruslands dreigementen met gas, dan weet ik niet hoe onze leiders gaan reageren als Moskou de beschikking krijgt over de op één na grootste gasvelden van Europa en over een zeer groot deel van onze voedselimport. Kortom, bij een Russische overwinning komt zowel de voedsel als energiezekerheid van elke Nederlander in gevaar. Bepleit je toch een staakt het vuren waarin ‘dat Oekraïne maar territorium moet afstaan’, dan verleen je de agenda van Vladimir Poetin een grote gunst ten koste van het belang van miljoenen Europese burgers. Zolang Europese politici hun oren niet laten hangen naar extreemlinkse of extreemrechtse Rusland appeasers, lijkt dit scenario hoogstens onwaarschijnlijk.
Ruslandprobleem, geen Poetin-probleem
In de media zijn dus verschillende scenario’s uitgewerkt over mogelijke gevolgen waarbij Oekraïne (een deel) van haar bezette grondgebied kan terugkrijgen sinds 2014. Een ander bekend scenario dat vaak wordt aangehaald is dat in Rusland een volksopstand Poetin afzet. Gezien de beperkte demonstraties na de massagraven in Bucha en Izyum, lijkt me dit scenario helaas ook hoogstens onwaarschijnlijk. De kritiek op Poetin komt namelijk vooral van extreem nationalistische bloggers en niet van mensen die vrede willen. We hebben namelijk een Ruslandprobleem en geen Poetin-probleem. Volgens het betrouwbare peilbureau het Levada Centre steunt tussen de 70 tot 80 procent de oorlog in Oekraïne. Dat Poetin zou worden afgezet om vrede te sluiten lijkt vooral gestoeld te zijn op wensdenken. Ook een paleiscoup waarin de Russische veiligheidsdienst de FSB Poetin zou afzetten onder leiding van bijvoorbeeld FSB-directeur Nicolai Patrushev lijkt mij een onwaarschijnlijk scenario. Bij een Russische nederlaag verwacht ik eerder dat het Russische leger de schuld zal krijgen. De legertop zal vermoedelijk van verraad worden beticht, zodat Poetin niet de schuld krijgt van de mislukte invasie.
Russische beer is gewond
Maar naar mijn inzicht kan Rusland het onmogelijk verkopen dat ze de oorlog van Oekraïne gaan verliezen. Daarom zullen er zondebokken nodig zijn die zogenaamd met het Westen hebben samengewerkt. Dat is dan de verklaring waardoor ‘het machtige en patriottistische Rusland werd verslagen door Oekraïne.’ Dit scenario zal waarschijnlijk op korte termijn werken, maar op lange termijn lijkt de Russische Federatie op haar laatste benen te lopen. We zien de uitwerking van deze statuserosie al plaatsvinden aan de zuidgrens van Rusland. Azerbeidzjan beschoot de grens van Armenië en Ruslands veiligheidsgaranties aan Armenië bleken niks waard te zijn. De Russische beer wordt steeds minder gevreesd, enkel nog door bange West-Europeanen. China maakte ook duidelijk dat Russische avonturen zoals in Oekraïne niet door China in Kazachstan wordt getolereerd. Daarnaast lijkt de Tsjetsjeense oppositie zich ook weer te verenigen nu de Russische beer gewond lijkt te zijn.
Doel heiligt alle middelen
Kortom, Rusland wordt aan alle kanten bedreigd. Daardoor kan Rusland op de lange termijn uiteen vallen, waarmee het laatste koloniale rijk ook van de kaart zal verdwijnen. Hopelijk maken we dan niet dezelfde fout zoals beginjaren negentig. Toen was er geen plan toen de Sovjetunie uiteenviel. Destijds is er geïmproviseerd en is nagelaten om Ruslands kernwapens te vernietigen en voormalige Sovjetrepublieken, zoals Georgië en Oekraïne toe te laten tot de NAVO en de Sovjet-annexaties terug te draaien (Rusland bezette in 1940 Karelië en na de Tweede Wereldoorlog Oost-Pruisen. Hopelijk hebben Brussel en Washington nu wel een plan klaarliggen. Want Rusland wil de EU vernietigen en zal daarbij naar alle waarschijnlijkheid niet in slagen. Daardoor lijkt de Russische Federatie op de middellange termijn uit elkaar te vallen en daar verwijst ook Poetins gedreig met kernwapens naar. Een andere mogelijkheid is dat Rusland vervalt in een burgeroorlog. Rusland kan haar imperium enkel door macht en afschrikking bij elkaar houden en als Rusland zwakte toont, zou Rusland uit elkaar kunnen vallen. Maar wees gewaarschuwd. Poetin gaat zich hier altijd tegen verzetten. Deze oorlog is nog lang niet voorbij en Poetin wil winnen, zelfs als het een pyrrusoverwinning zal zijn. Het doel heiligt de middelen met alle gevolgen van dien.
Hidde Bouwmeester, Historicus
Gespecialiseerd in de geschiedenis van internationale betrekkingen, en postcommunistisch Rusland in het bijzonder
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je donatie is bestemd voor de auteur.
.
Foto: Kremlin.ru, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons
