Decennialang leek de positie van het koningshuis in Nederland onaantastbaar. De laatste jaren begint dat overduidelijk te veranderen. De voornaamste oorzaak: onze huidige vorst is een proleet met weinig gevoel voor decorum en wat er leeft in de samenleving. Het wordt hoog tijd om ons eens af te vragen waar we de Oranjes eigenlijk voor nodig hebben.
De kosten en de baten
De vraag wat het koningshuis ons kost is niet makkelijk te beantwoorden, maar het is in elk geval heel erg veel. Volgens de officiële begroting bedragen de kosten van ons koningshuis dit jaar ruim 45 miljoen euro. Die begroting is sinds het koningschap van Willem-Alexander met ruim tien procent toegenomen. Vast staat dat de werkelijke kosten een stuk hoger liggen. Dat komt doordat allerlei kosten uit het zicht gehouden worden. Zoals bijvoorbeeld het onderhoud van de Groene Draeck (een cadeautje van het volk aan Beatrix), dat door de marine gedaan wordt, gebruik van het regeringsvliegtuig en de oneigenlijke subsidie voor het onderhoud van Kroondomein het Loo.
Ook wordt er flink gerommeld met de kosten van het vastgoed waar de koninklijke familie gebruik van mag maken. Zo werd Huis ten Bosch door de vorige bewoonster volledig uitgewoond en recent gerenoveerd op kosten van de belastingbetaler, natuurlijk inclusief de inrichting van de privévertrekken. En als kers op de taart werd de antieke inboedel twee keer aan de staat verkocht en betalen we dubbel voor het onderhoud. In de echte wereld zou dat oplichting heten. Echte klasse kun je niet kopen.
Dat men allerlei kosten probeert te verbergen spreekt boekdelen. Het Republikeins Genootschap kwam in in 2018 zelfs op een kostenplaatje van 345,5 miljoen euro per jaar, een berekening waar overigens wel kritiek op was. In die berekening werden ook gederfde belastinginkomsten meegerekend. De koning betaalt in tegenstelling tot veel van zijn collega’s namelijk geen (nauwelijks) belasting. Het lijkt onmogelijk concreet te krijgen wat het koningshuis nou precies kost, maar dat het veel meer kost dan men ons wil doen geloven staat vast.
Maar een president kost toch ook geld? De Duitse bondspresident Steinmeier, ook staatshoofd van een parlementaire democratie, kost de Duitsers slechts een slordige 48 miljoen euro. Bovendien zijn er ruim vijf keer zoveel Duitsers. We zijn in Nederland dus vele malen duurder af. Als het eerder genoemde rekensommetje van het Republikeins Genootschap klopt is zelfs een Amerikaanse president een stuk goedkoper per hoofd van de bevolking, en die heeft een echte baan.
Dan even kort over de baten van een koningshuis. Er wordt vaak beweerd dat de deelname van onze koning aan handelsmissies ervoor zorgt dat wij betere deals binnenslepen dan landen met een president. Dat is nog nooit aangetoond, en wanneer je kijkt naar andere succesvolle economieën is er helemaal niets te vinden dat die bewering onderbouwt. Je kunt vaststellen dat een koningshuis klauwen met geld kost en niets oplevert.
De traditie
We moeten natuurlijk niet alles meten in geld. Traditie is ook wat waard (vaak ook niet), dus laten we onze monarchie eens op die manier bekijken. Want er is best een aardig sprookje opgetuigd rond ons koningshuis. Zo stamt onze koning af van Willem van Oranje, de Vader des Vaderlands. Dat is waar, maar het is een wat rommelige afstamming, niet helemaal via de lijn die je zou verwachten. Een kleindochter van Willem van Oranje trad in het huwelijk met een kleinzoon van Jan van Nassau, de broer van Willem van Oranje. Er is dus wel sprake van een directe afstamming, maar niet volgens de regels van een dynastie. Trouwen met familie is dan wel weer een traditie die typerend is voor koninklijke families. Dat verklaart misschien ook waarom de Oranjes in de biblebelt nog zo populair zijn.
Hoe dan ook was Willem van Oranje geen koning en was hij meer een warlord dan de fictieve figuur die wij kennen uit het Wilhelmus. Je kunt je afvragen of de historische Willem van Oranje de stamvader is waar je je aan moet willen spiegelen. Het valt niet te ontkennen dat de Oranjes een belangrijke rol hebben gespeeld in onze geschiedenis. Het gegeven dat Nederland een van de oudste moderne democratieën ter wereld is vind ik historisch gezien echter belangrijker dan het feit dat we pas tweehonderd jaar geleden een monarchie werden. En dat in een tijd dat monarchieën juist overal in Europa omvielen. Onze monarchie is hoe dan ook geen diepgewortelde traditie, maar eerder een anachronisme.
Erfopvolging
Dan komen we bij het heikelste punt van de monarchie: erfopvolging. Hoe kun je in de 21e eeuw uitleggen dat Willem-Alexander ons staatshoofd is omdat zijn moeder dat ook was? En Amalia wordt het straks misschien omdat haar vader het nu is. Dat valt niet uit te leggen. Het doet afbreuk aan de democratie en zou strijdig moeten zijn met de grondwet.
Aangezien erfopvolging niet met logica valt te verdedigen hebben ze er iets op verzonnen: ‘de gratie Gods’, het staat zelfs op onze euromunten (net als de Proleet van Oranje). Sterker nog, elke Nederlandse wet begint met “Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau…”. Lekker dan, die scheiding van Kerk en Staat.
Ik kan natuurlijk niet bewijzen dat Willem-Alexander níét bij de gratie Gods ons staatshoofd is. En als ooit bewezen wordt dat het wél echt waar is zou ik graag aan haar vragen waarom ze ons met deze familie opgezadeld heeft en hoe ze vindt dat het tot nu toe gaat.
Het probleem van deze denkrichting is dat ze betekent dat de koninklijke familie op basis van afstamming (blauw bloed) meer waarde heeft dan een andere familie en daarom boven ons gesteld is. Als je die denkwijze op een iets modernere (en enge) wijze voortzet rijst vanzelf de vraag waarom we geregeerd worden door zoveel Duits bloed. Hoeveel invloed heeft het bloed van Bernhard nog? En is het niet problematisch dat een opa van de kroonprinses een oorlogsmisdadiger was? Het is een onvermijdelijke gevolgtrekking van de denkwijze die aan de basis ligt van vermeende rechtmatigheid van de erfelijkheid van de functie van staatshoofd. Niet mijn logica, maar ik schreef de spelregels niet.
Maar het werkt toch? En het is gezellig?
Er zijn wat mij betreft geen rationele argumenten te verzinnen om de monarchie te verdedigen. Het goede nieuws is dat het vertrouwen in de koning stevig gedaald is. In 2020 verloor de koning 30%(!) van zijn steun van de bevolking. Die bedroeg in december van dat jaar nog maar 47%, volgens deze enquete van Ipsos. Dat betekent niet dat Nederland massaal om een revolutie schreeuwt, maar er is wel iets aan de hand.
De argumentatie die dan nog rest is dat het koningshuis voor stabiliteit zou zorgen. Dat is ook al nooit onderbouwd en is bovendien een zwaktebod. De gedachte dat onze democratie een monarch nodig heeft voor het voortbestaan is een bange gedachte. Er is geen enkele reden om te denken dat het koningshuis ons kan beschermen tegen tirannie. De vlucht van de Oranjes tijdens de Tweede Wereldoorlog bewees al eerder het tegendeel.
En die gezelligheid dan? Het Oranjegevoel? Daar heb ik geen boodschap aan. Daar hebben we voetbal en reality-televisie voor, of we verzinnen wat nieuws. Dat kost een stuk minder gemeenschapsgeld en als ik me wil ergeren kijk ik wel naar de Meilandjes. Het weegt allemaal niet op tegen de weerstand die iedereen zou moeten voelen bij een staatshoofd dat zijn positie te danken heeft aan afstamming in plaats van verdienste en de keuze van het volk. En dus niet zijn of haar volk.
De gratie van het volk
Weldenkende mensen zullen het erover eens zijn dat de gratie Gods onzin is en de geschiedenis toont aan dat geen enkele monarch zonder de gratie van het volk kan. Uiteindelijk staat de troon net zo stevig als de laatste bezitter. Prinses Beatrix wist dat. Die had zich gewapend met een kapsel als een helm, had zichzelf een archaïsch accent aangemeten en oefende elke dag haar gekwelde blik voor de spiegel. Haar zoon heeft die lessen kennelijk niet willen leren. Zijn toenmalige verloofde had het in 2001 al door en noemde de toenmalige kroonprins “een beetje dom”. (“En lekker rijk”, maar dat werd niet opgenomen)
En nu hebben we dus een patjepeeër op de troon die harder aan zijn eigen troonpoten zaagt dan een republikeins genootschap ooit zou kunnen. Een koninklijke proleet die zonder gevoel voor decorum of kritiek uit de samenleving rommelde met vastgoed in Mozambique en Argentinië. Een nazaat van Koning Gorilla die zich tijdens een pandemie liever bezighoudt met snoepreisjes naar Griekenland en met een patserige speedboot dan de rol die hij tegen wil en dank geërfd heeft. Hij ging ook nog op bezoek bij de Grand Prix van neef Bernhard, waar de samenleving ernstig over verdeeld was.
Onze vorst lijkt de ideale omstandigheden te creëren om zichzelf, zijn nageslacht en het vaderland te bevrijden van de monarchie.
Als hij er een beetje vaart achter zet vergeten we daarna wat mij betreft alle ergernis en het schaamteloze graaien. Zo kan Prins Pils uiteindelijk toch nog als grote koning in de geschiedenisboekjes belanden.
Het volgende ordinaire staatshoofd kiezen we dan zelf wel. Het liefst getrapt wat mij betreft. In naam van Oranje, doe open die poort!
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Foto: Lionell Charles, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
