“Journalistiek is na Kamerlidmaatschap het mooiste vak van de wereld. (…) Als journalist ben je de waakhond van de maatschappij.” Deze woorden sprak een Kamerlid op 1 juni 2023 uit bij het debat over de persvrijheid en -veiligheid in Nederland. Het was niet een CDA’er of een D66’er die het uitsprak, nee, het was BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas. Het zijn mooie woorden, maar welke houding neemen Van der Plas en de BBB nou precies aan ten opzichte van de journalistiek?
Verkiezingsprogramma
In het verkiezingsprogramma van de partij voor de landelijke verkiezingen van 2021 komt de term “journalistiek” maar een keer voor: “Op de opleidingen voor Journalistiek wordt landbouw, visserij en platteland een verplicht vak.” Boven deze paragraaf staat een tekstvak met een stuk tekst dat is overgenomen uit een interview met Van der Plas door het Dagblad van het Noorden, eind februari dit jaar, dat ze zijn teruggekomen op dit standpunt. Toch is het interessant om te lezen waarom die passage in het verkiezingsprogramma stond: “Het kwam voort uit onvrede omdat boeren ons meegaven dat er lesboeken zijn met informatie die niet klopt. De landbouw werd toen geframed als dierenbeulen, alleen biologisch zou goed zijn.” Kortom, dit gaat om controleren wat de media schrijft; ze willen een positiever beeld zien. Waarom de BBB hierop teruggekomen is laat het interview helaas in het midden.
Voor de rest zwijgt het verkiezingsprogramma over journalistiek en de media. Het blijft dus gissen naar hoe de BBB diens rol in de maatschappij beziet en hoe ze die wil beschermen. Een goede kans hiervoor kreeg Van der Plas eerder deze week toen ze een bijeenkomst van (oud) hoofdredacteuren toesprak. In zijn column sprak oud-hoofdredacteur Tony van der Meulen zijn verbazing uit over hoe de politica zich hierbij opstelde. Het thema van de avond was ‘De kloof tussen stad en land, en de rol van de media hierin’, maar volgens Van der Meulen besteedde Van der Plas hier geen tijd aan. “De bewonderde en verguisde politica kiest ervoor om vooral over zichzelf te praten. Als mens dus. Daarin blijkt zij zeer bedreven, Caroline van der Plas is heel bedreven in praten over zichzelf als mens.” Wederom niks inhoudelijks over de inhoud van de journalistiek gezegd.
In haar inbreng tijdens het debat over persvrijheid en -veiligheid van 1 juni maakte Van der Plas zich onder meer sterk voor de lokale en regionale journalistiek. Voor de rest stelde ze een aantal vragen aan de Minister van Justitie & Veiligheid, maar ontbrak het verder aan ideeën vanuit de BBB over hoe de persvrijheid en -veiligheid verbeterd zou kunnen worden. Ze sloot haar betoog af met een oproep aan de Kamer en de samenleving: “We leven in een land waar persvrijheid heel hoog staat en dat hoort ook zo te blijven. Dat maakt ook dat wij de verantwoordelijkheid hebben om alle journalisten die veiligheid te bieden en vaak gebeurt het dat een journalist met een onwelgevallige mening op een bepaalde manier wordt benaderd. Elke journalist hoort veilig zijn werk te doen.”
In haar tweede termijn kondigde Van der Plas een motie aan met de strekking: “spreekt uit dat alle journalisten en columnisten gevrijwaard moeten blijven van intimidatie en bedreigingen”. Van der Plas dient hier een motie in waar eigenlijk iedereen het mee eens is, maar tegelijkertijd ook niks oplost. Concreets stelt ze dan ook weinig voor. De inbreng van de BBB-fractievoorzitter bij dit debat getuigt dan ook van weinig visie op dit onderwerp. Dat laatste is iets dat kiezers vaker begint op te vallen bij de partij, waardoor het wat slechter begint te scoren in de peilingen.
Journalisten op Twitter
Waarschijnlijk is Van der Plas een van de actiefste politici op Twitter en regelmatig reageert ze daar ook op andere twitteraars. Ook journalisten ontkomen hier niet aan. In 2021 sprak ze journalist Theo Hakkert aan op de like van een tweet. Hakkert beweerde zelf dat hij een like gebruikt om een tweet te kunnen opzoeken, maar deze uitleg ging er bij Van der Plas niet in. De actie van Hakkert was wellicht niet handig, maar als een tweet circa 1700 likes pakt zet je iemand wel onder druk als je die op zijn functie aanspreekt. Ditzelfde deed ze bij freelancejournalist Sam Gerrits in november 2022 toen deze een sarcastische tweet over Van der Plas plaatste. Uit hun conversatie is ook op te maken dat Van der Plas hierbij zelfs de LinkedIn van Gerrits opzocht. Dit lijkt er op te duiden dat Gerrits indertijd niet in zijn bio had staan dat hij als freelancer voor NRC en FTM actief was en dat Van der Plas zijn werk gebruikte om hem op zijn plek te zetten. Daarnaast werd ook columnist Fons Hendriks door Van der Plas op diens functie aangesproken na een tweet. Ook op de gerenommeerde journalist Bert Vuijsje reageerde ze toen deze vragen stelde over de financiering van de BBB. Een maand later ging ze bij hem nog een stap verder en zei ze tegen Vuijsje: “U degradeert het ambacht journalist met uw tweets tot iets lelijks. En dat vind ik triest voor de vele journalisten die ik ken en die wel oprecht kritisch zijn en met open vizier aan mij vragen stellen.” Medisch journalist Aliëtte Jonkers en Chris Aalberts konden niet ontkomen aan de opmerkingen van Van der Plas. Daar staat tegenover dat Van der Plas en de BBB zich uitspraken tegen de rioolrattenactie van FVD-Kamerlid Van Meijeren bij de SBS-journalist Merel Ek. Ook nam Van der Plas het op voor Wierd Duk toen DENK-voorman Azarkan deze in een tweet wegzette.
Slechts nog een element behoeft hier nog aandacht. Het moge duidelijk zijn dat journalisten met enige regelmaat zich kritisch hebben uitgelaten over de BBB en/of Van der Plas. Diverse journalisten, waaronder de eerdergenoemde Van der Meulen, hekelden de onkritische benadering van de BBB-fractievoorzitter in de landelijke media. Vervolgens deed Van der Plas een oproep aan hen voor het “meest kritische interview EVER”. De vraag is alleen of je zo journalisten kan benaderen, want je zet ze eigenlijk voor een onmogelijke keuze. Als ze langskomen kan dat uitgelegd worden als winst voor Van der Plas, want dan kan ze laten zien dat ze de goedheid zelve is, maar als ze niet reageren zijn de journalisten laf. Het is juist daarom belangrijk dat journalisten zelf de voorwaarden in overleg met de geïnterviewde kunnen stellen voor hun afspraak, zonder dat ze ongewild in de mediacampagne van een politieke partij worden gezogen.
De Januskop
De voorbeelden kunnen nog verder aangevuld worden, maar door de vele aangehaalde tweets ontstaat er wel een beeld. Van der Plas zegt te staan voor de persvrijheid, maar als een journalist haar iets onwelgevalligs zegt springt ze er boven op. Dit staat dan ook redelijk in lijn met die gewraakte passage in hun verkiezingsprogramma waarbij de journalistiek op een bepaalde manier over bepaalde onderwerpen hoort te schrijven. In de Tweede Kamer riep Sjoerdsma op tot zelfreflectie bij de rol van Kamerleden in de bejegening van journalisten. Programmamaker Tim Hofman reageerde op het debat van 1 juli enigszins sarcastisch over “hoe relaxed” de BBB-achterban is als je enigszins kritisch over de partij tweet. De zelfreflectie waar Sjoerdsma om vroeg slaat dan ook terug op de BBB.
Beeldcredit: Door Tweede Kamer – Sent to User:Vysotsky by MP Caroline van der Plas, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=107579011
