Het is ingewikkeld om met de versplinterde verkiezingsuitslag tot een geslaagde formatie te komen. Mocht het uiteindelijk echt niet lukken de puzzel op te lossen bestaat er altijd nog de mogelijkheid om nieuwe verkiezingen uit te schrijven.
Zo soepel als het in 2012 leek om een kabinet te formeren (destijds volgens velen te soepel), zo moeizaam lijkt het nu te gaan. Toch is er geen reden tot paniek, de gemiddelde formatie in Nederland duurde 89,5 dagen met uitschieters naar beneden en boven van 31 (Drees I, 1948) en 208 dagen (Van Agt I, 1977). De duur van deze formatie is dus nog zeker niet uitzonderlijk.
Het wereldrecord staat op naam van België, in 2010-2011 zij deden toen 541 dagen over het formeren van een kabinet, en tíjdens die formatie ging het in België behoorlijk goed. Ook in Nederland is er nu niet direct reden tot paniek. De economie is behoorlijk op stoom dus financieel is er niet direct reden tot grote koerszwijzigingen. Het demissionaire kabinet is prima in staat op de winkel te passen en bij onverwachte ontwikkelingen neemt de nieuwe Tweede Kamer ongetwijfeld haar verantwoordelijkheid. Haast in de formatie is dus geen doel op zich.
Omdat geen enkele partij in de Tweede Kamer een echt behoorlijke omvang heeft is een meerderheidskabinet het lastigst. Alleen al het zogenaamde ‘motorblok’ bestaat uit drie partijen (VVD, CDA en D66). Elke partij die je daaraan toevoegt heeft een grote programmatische afstand tot mínstens een van de partijen uit dat motorblok. Hoe dan ook zal er dus uit ‘het landsbelang’ water bij de wijn gedaan moeten worden. In dat pokerspel is de vraag hoever durf je te gaan en wat zijn de electorale consequenties? Voor de PVV lijkt voorlopig geen serieuze rol in dat proces en geen van de andere partijen zit daar op te wachten. Mocht het uiteindelijk echt niet anders lukken is het onvermijdelijk toch een poging met de PVV te doen hoewel die bij voorbaat weinig kansrijk lijkt.
Mocht het niet lukken een meerderheidskabinet te vormen moet er gekeken worden naar een minderheidskabinet. Het meest waarschijnlijk lijkt dan een kabinet bestaand uit het motorblok, waarbij aangetekend moet worden dat dat voor D66 een hoog afbreukrisico heeft. Bovendien heeft zo’n kabinet constant een Zwaard van Damocles boven het hoofd waar de oppositie (dan de meerderheid) ze graag aan zal herinneren. Tot slot bestaat er nog de mogelijkheid van een zakenkabinet, maar afgezien van Forum voor Democratie lijkt geen enkele partij dat vooralsnog een serieuze optie te vinden.
Wat nu als het helemaal niet lukt? Dan is er altijd nog de mogelijkheid om nieuwe verkiezingen uit te te schrijven. Iets dat naar mijn weten nog nooit eerder gebeurd is. Hoewel de meeste mensen er waarschijnlijk niet op zitten te wachten zouden dat wel eens behoorlijk interessante verkiezingen kunnen zijn. Wellicht dat partijen nu duidelijker hun voorkeur voor een kabinet durven (moeten) uitspreken.
Voor de verliezers van de verkiezingen zou een nieuwe ronde interessant kunnen zijn. Kan de PvdA een comeback maken? De winnaars (en dat zijn er meerdere) hebben een hoop te verliezen, maar de strijd om wie de grootste wordt is misschien wel nog spannender. Aan rechterzijde mag de PVV vrezen zetels te verliezen aan FvD die de populistische wind in de rug heeft en met Baudet een lievelingetje van de media in huis heeft.
De kans is groot dat ook nieuwe verkiezingen een ingewikkelde legpuzzel opleveren die bestaat uit minstens vier delen. Een nieuwe verkiezingsstrijd zou hoogstens beter inzichtelijk kunnen maken hoe die delen in elkaar passen.
